School- en leerproblemen bij kinderen

Problemen op school bij kinderen en jongeren

Er wordt veel van een kind gevraagd op school, zoals het leren van kennis en vaardigheden, samenwerking en weerbaar zijn, en sociaal vaardig zijn in contact met andere kinderen en docenten. Kinderen staan behoorlijk onder druk op school, en dit lijkt alleen maar toe te nemen. Om op school goede prestaties te halen zijn naast cognitieve capaciteiten een passende werkhouding belangrijk; actief meedoen met de les, geconcentreerd blijven tijdens uitleg en zelfstandig werken, zelf starten, doorwerken aan en afronden van een taak, vragen stellen als er hulp nodig is, het werk controleren voordat het ingeleverd wordt, huiswerk bijhouden, deadlines voor opdrachten halen, enzovoort. Gedurende de schoolloopbaan lopen veel kinderen (tijdelijk) vast doordat ze moeite hebben om op één of meer van deze gebieden goed te blijven functioneren. Naast leerproblemen als dyslexie en dyscalculie, komen concentratie- en planningsproblemen veel voor. Leerproblemen gaan vaak samen met sociaal-emotionele problemen, zoals faalangst en/of een negatief zelfbeeld. Daarentegen kunnen emotionele problemen zorgen voor leerproblemen doordat bijvoorbeeld een kind gepest wordt op school of een moeilijke thuissituatie heeft. De impact van pesten wordt vaak onderschat en pestgedrag is soms moeilijk zichtbaar voor leerkrachten en ouders.

De overgang naar de middelbare school, waar ineens meer zelfstandigheid wordt gevraagd en het onderwijs anders is georganiseerd dan op de lagere school, is voor sommige kinderen een grote stap. Wanneer de hoeveelheid lesstof dan toeneemt, het kind meer zelf moet plannen en organiseren en ook vriendschappen veranderen, kan het leren van de stof onder druk komen te staan.
 

Klachten in de schoolsituatie bij kinderen

De meeste school- en leerproblemen bij kinderen en pubers worden gekenmerkt door:

• Achteruitgang van schoolprestaties: lagere cijers bij toetsen en cito's.
• Geen groei meer laten zien ondanks exra instructie.
• Missen of niet onthouden van uitleg en instructies.
• Uitstelgedrag bij het huiswerk maken.
• Huiswerk niet afmaken of snel opgeven, geen hulp vragen of accepteren.
• Geen overzicht van inleverdata voor opdrachten en huiswerk en toetsen.
• Huilen of boze buien (bij het huiswerk maken of direct na school).
• Veel zorgen maken en piekeren over school/werk/toekomst.
• Slaapproblemen.
• Angst (sociale situaties, spreekbeurten of toetsen vermijden).
• Spijbelen.
• Buikpijn, hoofdpijn, misselijkheid in de ochtend voor schoolgaan of tijdens de lessen.
• Opstandig gedrag.
• Prikkelbaar-zijn: snel boos of geïrriteerd reageren.
• Teruggetrokken of gesloten zijn.
• Bedplassen.
• Nare gedachten over zichzelf of over school.
• Steeds meer afgeleid zijn door sociale media, filmpjes en game (toename van de schermtijd).
• Geen zin meer hebben om leuke dingen te doen.
• Bij jongeren eventueel een toename van alcohol- en/of druggebruik, gameverslaving.

De behandeling van schoolproblemen bij kinderen en pubers

Om beter zicht te krijgen op de aard en het ontstaan van de schoolgerelateerde problemen bij je kind wordt vaak gestart met een psychodiagnostisch testonderzoek. Problemen met de aandacht en concentratie kunnen verschillende oorzaken hebben en als bekend is waardoor het ontstaat, kan er een passende behandeling worden ingezet. Als het duidelijk is waardoor de schoolproblemen zijn ontstaan (bijvoorbeeld door ADD of ADHD, angst, trauma, gezinsproblemen, autisme) is het mogelijk om samen met school naar de mogelijkheden te kijken om je kind de juiste ondersteuning te geven. Dit gebeurt altijd in overleg met ouders en het kind. Inzicht in de behoeften van een kind kan vaak al verhelderend zijn voor een leerkracht om beter in te spelen op wat het kind nodig heeft; bij een kind of jongere met een burn-out is een aangepast schoolrooster nodig, als er sprake is van overprikkeling en hooggevoeligheid wordt er een rustruimte gecreëerd voor het kind en in overleg met de leerkracht mag het kind noise-canceling headphones gebruiken tijdens de les, en bij kinderen die last hebben van ADD, ADHD of dyslexie wordt er gezorgd voor extra tijd voor toetsen. Soms kan een kind niet op de huidige school blijven; samen met de kinderpsycholoog wordt er gezocht naar passend onderwijs.

Tijdens individuele psychologische behandeling krijgt je kind cognitieve gedragstherapie om nare gedachten om te buigen naar helpende gedachten. Je kind leert zichzelf te motiveren voor school, angsten aan te pakken en de schooltijd m.b.t. sociale contacten naar eigen wens in te delen. Leerkrachten en docenten krijgen adviezen om je kind zo goed als mogelijk te begeleiden om de problemen op school te verminderen. Uitgangspunt is dat je kind zich goed en veilig voelt op school. De Kinderpsychologenpraktijk Marijke in Amsterdam-Centrum biedt ook planningstrainingen, leerondersteuning en bijles. Aanvullend kan er een traumabehandeling (EMDR) of gezinstherapie gegeven worden.

Indien uit het psychodiagnostisch testonderzoek blijkt dat er leerproblemen zijn op het gebied van lezen, spellen en rekenen, wordt je kind doorverwezen naar een instelling dat gericht is op de diagnostiek en behandeling van onder meer dyslexie en dyscalculie.
 

Oorzaken van schoolproblemen bij kinderen

De oorzaak voor problemen in de schoolsituatie is vaak een samenspel van verschillende factoren. Een kind kan aanleg hebben voor het ontwikkelen van angsten of zijn opgegroeid in een sterk beschermend gezin, waardoor een kind minder weerbaar is op het moment dat het naar school gaat. Is er sprake van een leerprobleem of een lagere of juist hogere intelligentie, dan kan het kind teveel faalervaringen opdoen in de schoolsituatie voordat de oorzaak van de achterblijvende schoolprestaties is gevonden. Er kan sprake zijn van onderliggende problematiek als ADHD, ADD, autisme (ASS), handicap of hersenletsel (NAH). De relatie van het kind met de leerkracht, maar ook die van de ouders met de leerkracht spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van een kind. Een kind dat zich gehoord en gezien voelt en op zijn/haar niveau wordt aangesproken door de leerkracht, zal meer vertrouwen hebben in het eigen kunnen dan een kind waaraan te hoge eisen of te lage eisen worden gesteld. Wanneer de relatie tussen de ouders en de leerkracht gespannen of verstoord is, is het voor een kind moeilijker om zich optimaal te ontwikkelen, omdat het door de spanningen minder vertrouwen krijgt in school en de leerkracht.

De relatie met andere kinderen is een andere belangrijke voorwaarde voor een optimale ontwikkeling bij een kind. Een kind dat wordt gepest of wordt buitengesloten kan angstig en teruggetrokken gedrag laten zien, zich steeds meer zorgen gaan maken en daardoor moeite krijgen om zich goed te concentreren op het schoolwerk of zelfs moeite hebben met naar school gaan. Anderzijds kan een kind als gevolg van gepest worden juist opstandig of agressief gedrag gaan vertonen, wat straf of negatieve reacties uitlokt met faalervaringen als gevolg. In beie gevallen kan het zelfbeeld worden aangetast, wat een risisco is voor afnemende schoolprestaties.

Ook het gezin is van invloed op de ontwikkeling van een kind op school. Er kan sprake zijn van spanningen of onveiligheid thuis, maar ook dat het kind onvoldoende wordt gehoord of gezien in het gezin, of dat er te hoge verwachtingen zijn van het kind. Sommige gebeurtenissen kunnen een grote impact hebben op het leven van een kind, zoals een scheiding, verhuizing, ziekte of verlies van een familielid. Dat heeft allemaal direct effect op hoe het kind zich voelt en gedraagt op school. Betrokkenheid van ouders bij school en het schoolwerk en een realistisch beeld van de capaciteiten van het kind zijn belangrijke beschermende factoren die het kind nodig heeft om zijn volle leerpotentieel te benutten.